Sterke toename opioïde pijnstillers

Centraal werkende pijnstillers, opioïden, kunnen worden ingezet als perifeer werkende pijnstillers, zoals paracetamol en NSAID’s, onvoldoende resultaat bieden. De sterkwerkende middelen onder de opioïden vallen onder de Opiumwet. Morfine is het oudste en bekendste natuurlijke opioïde en heeft nog steeds een vooraanstaande positie als pijnstiller. Daarnaast worden de onder de Opiumwet vallende middelen fentanyl en oxycodon, dat pas begin van deze eeuw als OxyContin en OxyNorm is geïntroduceerd, veel voorgeschreven. De meest afgeleverde opioïde is tramadol, dat minder sterkwerkend is en niet onder de Opiumwet valt. De Nederlandse openbare apotheken verstrekten dit middel, al dan niet in combinatie met paracetamol, in 2007 ruim 1,1 miljoen keer. Ook methadon is een sterkwerkend opioïde dat veel wordt voorgeschreven: 190.000 keer in 2007. Omdat het vooral in de verslavingszorg wordt ingezet, blijft het middel hier verder buiten beschouwing.

Enkele cijfers

Oxycodon is in korte tijd uit het niets opgeklommen tot het meest verstrekte middel van de genoemde sterkwerkende opioïden. Het is in 2007 315.000 keer aan 80.000 gebruikers afgeleverd. Morfine is vorig jaar 195.000 keer verstrekt aan 63.000 gebruikers en voor fentanyl zijn deze cijfers 290.000 keer en 61.000 gebruikers. Het gemiddeld aantal standaarddagdoseringen (DDD’s) per voorschrift in deze groep is laag, het laagst voor oxycodon (7,3) en voor fentanyl het hoogst (19,2). Morfine kent 10,2 DDD’s per voorschrift. Dit betekent dat de middelen per keer voor een relatief korte periode worden afgeleverd. Het zijn typische huisartsgeneesmiddelen, want alledrie worden in 85% van de gevallen door huisartsen voorgeschreven. Dat past ook bij het beeld dat de middelen vooral kortdurend bij ernstige pijnen en bij terminale ziekten worden toegepast. Fentanyl lijkt voor een langere duur te worden afgeleverd, maar dat valt uit deze cijfers niet te concluderen, omdat het aantal DDD’s per voorschrift een combinatie is van de hoogte van dosering van het geneesmiddel en de periode waarvoor het recept bestemd. Per doseringseenheid kan het aantal DDD’s voor deze middelen sterk uiteenlopen.

Trends

Figuur 1 toont het verstrekkingenpatroon van de genoemde middelen in de afgelopen jaren. De sterkste stijging kent oxycodon, terwijl ook fentanyl flink in de lift zit. De gemiddelde jaarlijkse stijging van de middelen gezamenlijk komt in de afgelopen 6 jaar neer op 16%. Gezien de toegenomen vraag via de openbare apotheek naar centraal werkende pijnstilling is het opvallend dat morfine in 2007 op hetzelfde niveau uitkomt als in 2001. In figuur 2 wordt per middel het aantal gebruikers per geboortejaar als percentage van het totaal aantal gebruikers weergegeven. Hieruit blijkt dat fentanyl en morfine relatief meer aan ouderen worden verstrekt. Dit is verklaarbaar omdat van beide middelen in tegenstelling tot oxycodon ook niet-orale toedieningsvormen, zoals pleisters en injecties, veelvuldig worden voorgeschreven.

Figuur 1: aantal vertrekkingen opiumwet-pijnstillers

Opvallend is de vlucht die het gebruik aan oxycodon kent: vanuit het niets in 6 jaar naar de koppositie binnen deze groep middelen. Het gemiddelde stijgingspercentage van fentanyl over de afgelopen 6 jaar komt vrijwel overeen met dat van de 3 geneesmiddelen gezamenlijk.

Figuur 2: Gebruikers per geboortejaar als percentage van totaal gebruikers per middel.

Fentanyl, alleen in pleisters beschikbaar, wordt relatief meer aan ouderen verstrekt. Dit geldt ook, maar in mindere mate, voor morfine.