Het gebruik van laxantia vertoont al jaren een stijgende lijn. In 2011 kwam het aantal verstrekkingen door Nederlandse apotheken uit op bijna 4 miljoen. Sinds 2005 stijgt het gebruik van laxantia jaarlijks gemiddeld met zo’n 7,5%. Ook het aantal gebruikers van laxantia is in die periode met een ongeveer gelijk percentage toegenomen. Cijfers over de eerste helft van 2012 wijzen op een voortzetting van genoemde ontwikkelingen. Bovenstaande cijfers gelden voor de laxantia die in aanmerking komen voor vergoeding uit het basispakket van de zorgverzekering. Voor de laxantia die uitsluitend op recept worden verstrekt geldt dat ze zonder voorwaarden worden vergoed. In 2011 betrof dit 58% van alle laxantia verstrekkingen. De rest bestaat uit laxantia die weliswaar zonder recept verkrijgbaar zijn, maar onder voorwaarden wel voor vergoeding in aanmerking komen. Dat is het geval als het middel door een arts wordt voorgeschreven aan iemand die dat middel langdurig moet gebruiken. In de cijfers op deze pagina zijn ook de voorschriften van laatstgenoemde groep opgenomen, ongeacht wie ze uiteindelijk betaalt.
Osmotische laxantia
De meest gebruikte laxantia zijn onder te verdelen in drie groepen. Osmotisch werkzame laxantia zijn slecht absorbeerbare middelen die daardoor vocht in de darmen aantrekken en vasthouden. De ontlasting krijgt daardoor meer volume. Ze bevorderen de peristaltiek van de darmen. Ze zijn gezamenlijk goed voor 2,7 miljoen voorschriften (68%). Combinaties bestaande uit meerdere osmotisch werkzame laxantia, zoals macrogol en elektrolyten, worden veelal ter voorbereiding op een diagnostisch onderzoek of een chirurgische ingreep toegepast om de darm te ledigen. Nederlandse apothekers verstrekten deze combinatie 1,7 miljoen keer in 2011. Ook lactulose, dat 675.000 keer werd verstrekt, behoort tot de osmotische laxantia.
Overige laxantia
Eén op de zes verstrekkingen van een laxeermiddel betreft een verstrekking van een volumevergrotend middel, ook wel bulkvormers genoemd. Voor een goede werking van deze middelen moet bij het gebruik voldoende worden gedronken. Psylliumzaad is met evenveel verstrekkingen als lactulose, het meest verstrekte volumevergrotende laxans. Contactlaxantia oefenen hun werking uit door de dikke darm te prikkelen waardoor er meer peristaltiek ontstaat. In deze groep is bisacodyl het meest gebruikt, ruim 350.000 keer.
Gebruikers
In 2011 verstrekten openbare apotheken aan 1,5 miljoen mensen minstens één keer een laxans. In 2005 was dat aantal nog 950.000. Van de gebruikers is de helft zestig jaar of ouder. Van de mensen die ouder dan tachtig jaar zijn, heeft meer dan een kwart vorig jaar een laxans gebruikt. Bij de kinderen valt het hoge gebruik van laxantia rond het derde levensjaar op. Het gebruik van laxantia neemt daarna af naarmate de kinderen ouder worden. In 2011 gebruikten 84 van de 1000 kinderen van die leeftijd een laxans. De piek in het gebruik bij deze leeftijd was ook in de afgelopen jaren waarneembaar, al lag het niveau lager. In 2005 gebruikten 48 kinderen van deze leeftijd een laxans en in 2008 kwam dit aantal uit op 66. Dergelijke toenamecijfers gelden voor alle jeugdigen, waarbij de gemiddelde stijgingspercentages de laatste drie jaar iets lager uitkomen dan in de drie jaar daarvoor.
figuur 1: Aantal gebruikers (per 1.000 inwoners) van laxantia in 2011 per leeftijd
Kinderen gebruiken het vaakst een laxeermiddel rond het derde levensjaar.