In de jaren negentig verdween de kassa bijna uit de openbare apotheek. De kosten van geneesmiddelen werden steeds vaker rechtstreeks met de verzekeraar geregeld en afrekenen in de apotheek werd een uitzondering. Alleen voor handverkoop deed de vertrouwde geldlade nog dienst. Eind vorige eeuw kwam de kentering. Eigen bijdragen vanwege vergoedingslimieten betekenen weer afrekenen. En restitutieregelingen om de gevolgen van die limieten voor de patiënt te verminderen houden in dat toch eerst wordt afgerekend. Hoewel verlichting van de 'kassadruk' in zicht is wanneer zelfzorgmiddelen ook bij het benzinestation verkrijgbaar worden, breidt anderzijds het arsenaal middelen dat in het geheel niet vergoed wordt gestaag uit.

Plavix^®

Plavix^® (clopidogrel) is een antithromboticum dat voor het aanbrengen van een stent profylactisch wordt toegediend om complicaties te voorkomen. Meestal als kuur van ongeveer een maand. Het middel wordt niet vergoed. Het is desalniettemin waarschijnlijk dat een patiënt met anginapectorisklachten die voor de ingreep met een recept naar de apotheek wordt gestuurd, toch bereid zal zijnzelf de kosten te voldoen. Voor een dergelijke operatie wil je geen risico lopen. Een echte keus heeft betrokkene dus niet en de ervaringen met het middel zijn positief. In 1998 was met de verstrekking van Plavix een bedrag gemoeid van ƒ 160.000, in 1999 is dat opgelopen naar ƒ 493.000 voor 4300 voorschriften, waarvan 4100 voorschriften voor patiënten ouder dan 40 jaar. De voorschriften zijn overwegend (76%) afkomstig van de specialist, waarbij de huisartsenreceptuur naar alle waarschijnlijkheid voortzetting van de door de specialist ingestelde behandeling betreft.

Xenical^®

Van de vermageringsmiddelen is de vergoeding al een aantal jaren gestopt. Bovendien zijn in deze groep de registraties langzamerhand allemaal doorgehaald. Momenteel resteert nog Xenical^® (orlistat), dat, zoals de naam al doet vermoeden de opname van 'vreemde' calorieën tegengaat. Dit gebeurt door het vetsplitsend enzym lipase te inactiveren. Het resultaat is, dat de vetopname vermindert en de geldafgifte stijgt. De gemiddelde kosten van een Xenicalrecept bedroegen in 1999 ƒ 135,61, geheel door de patiënt te voldoen (tabel 1).

Xenical wordt vrijwel alleen (90%) door de huisarts voorgeschreven en in overwegende mate, namelijk in meer dan zes van de tien gevallen voor de leeftijdsgroep 41-64 jaar. In 1999 ging er voor meer dan ƒ 8 miljoen aan Xenical over de toonbank van de openbare apotheek.

Viagra^®

Dat men bereid is om bij erectiestoornissen ver te gaan om een effectief middel in handen te krijgen bewijst de introductieperiode van Viagra^® (sildenafil). Vrachtwagens met dit wondermiddel werden overvallen, bestellingen bij obscure firma's werden gedaan met vooruitbetaling van vaak hoge kosten, maar helaas ook vaak zonder Viagra later daadwerkelijk te ontvangen. Na de registratie in het vierde kwartaal van 1998 is er door de Nederlandse man miljoenen uitgegeven om erectiestoornissen te verhelpen. De alternatieven (injecties in de penis, vacu ümpompen, implantaten) zijn blijkbaar zo onaantrekkelijk dat met de introductie van sildenafil voor velen de drempel laag genoeg was om iets aan het probleem te doen. De behandeling met Viagra wordt vaak ingesteld en voortgezet door de huisarts. De totale kosten bedroegen in 1999 meer dan ƒ 11 miljoen. Hoewel momenteel wordt gedacht over vergoeding van Viagra voor bepaalde groepen patiënten (bijvoorbeeld met diabetes en erectiestoornissen), is voor de meerderheid van deze groep patiënten vergoeding nog niet in zicht (tabel 2).

Eigen verantwoordelijkheid

Alleen al met deze drie middelen, zeker geen uitputtende opsomming, is een totaalbedrag aan betalingen door de patiënt gemoeid van ongeveer ƒ 20 miljoen. De eigen verantwoordelijkheid van de patiënt voor zijn gezondheid wordt steeds groter.

Tabel 1: Xenicalgebruik per kwartaal

Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen

Tabel 2: Viagragebruik in 1998 en 1999